Durf te vragen: Wat als je net buiten je stemvakje ”kleurt”? Leest dan geen computer de uitslag, das niksnieuws, of is dat inmiddels actueler te tellen met ai bijvoorbeeld? Betreft puur een interessevraag m.b.t. de techniek meer niet, streepjes codes en qr maakt het ook niet handiger?
Een heel relevante vraag in het huidige technologietijdperk.
Het klopt dat op dit moment in Nederland het stemmen tellen primair handmatig gebeurt, vooral om de democratische controle en transparantie te waarborgen (het is openbaar en zichtbaar).
- Als je net buiten het vakje kleurt, maar de intentie is ondubbelzinnig duidelijk (bijvoorbeeld de cirkel is overduidelijk voor die kandidaat), dan is het de taak van de stembureauleden om dit handmatig te beoordelen en de stem als geldig te registreren.
- Als de intentie niet duidelijk is, wordt de stem ongeldig verklaard door het stembureau (waar aanwezige kiezers bezwaar tegen kunnen maken).
🤖 De rol van AI en Digitalisering
Het is een feit dat er in Nederland geen optische leesmachines of computers worden gebruikt voor het lezen en bepalen van de geldigheid van de stemmen zelf op het stembiljet. Dit gebeurde in het verleden wel met stemmachines, maar die zijn vanwege veiligheidsredenen afgeschaft.
Wel wordt er al digitale software gebruikt, maar pas na de handmatige telling:
- Tellen: De stembureauleden tellen de stemmen met de hand.
- Registratie: De getelde aantallen worden dubbel ingevoerd (vierogen-principe) in speciale optelsoftware van de Kiesraad (OSV2020) om optelfouten te minimaliseren bij de centrale verwerking in de gemeente. Deze software staat los van internet.
Zou AI kunnen helpen met ‘buiten het vakje’ stemmen?
Technologisch gezien zou het mogelijk zijn om met geavanceerde AI-beeldherkenning (vergelijkbaar met OCR, maar dan slimmer) biljetten te scannen en te beoordelen, zelfs als er buiten het vakje is gekleurd. De AI zou getraind kunnen worden op de criteria die stembureaus nu hanteren voor ‘ondubbelzinnig’.
Echter, de invoering hiervan stuit op:
- Betrouwbaarheid en Transparantie: De vrees voor oncontroleerbare ‘black-box’ technologie is groot, zeker na eerdere problemen met stemmachines. Het handmatig tellen en de openbaarheid daarvan wordt als een cruciale waarborg gezien voor de integriteit van de verkiezingen.
- Wetgeving: De Kieswet is nu ingericht op handmatige telling en openbare controle ter plekke.
Kortom, de technologie voor AI-telling bestaat waarschijnlijk, maar de huidige procedure en de politieke/maatschappelijke consensus in Nederland geven de voorkeur aan de controleerbare, handmatige telling door stembureauleden om de uitslag vast te stellen, inclusief de interpretatie van stemmen ‘net buiten het vakje’.
De kern van het debat over modernisering en de veiligheid van verkiezingen in Nederland.
Het gebruik van streepjescodes en QR-codes op de stembiljetten zelf zou inderdaad de deur kunnen openen naar snellere, geautomatiseerde telling via scanners. Echter, dit wordt in Nederland zeer terughoudend benaderd vanwege de cruciale afweging tussen efficiëntie en integriteit/stemgeheim.
🛑 De bezwaren tegen codes op het stembiljet
De grootste angst bij het gebruik van unieke codes (streepjescodes, QR-codes) op het stembiljet is het risico op het schenden van het stemgeheim:
| Aspect | Handmatige Tellen (Nu) | Tellen met Codes (Risico) |
| Traceerbaarheid | De stempas (met unieke code) wordt gescheiden van het stembiljet ingeleverd. Het stembiljet is anoniem. | Als de unieke code van het biljet gelinkt kan worden aan de kiezer (via de stempas-registratie), kan de stem getraceerd worden naar de persoon. |
| Fraude | Grootschalige fraude is moeilijk, omdat elke stem handmatig geteld en gecontroleerd wordt in het openbaar. | Een gehackt scanningssysteem kan stemmen onopgemerkt manipuleren of verwijderen (de ‘digitale’ stem telt, niet de papieren). |
| Controle | Iedere burger mag meekijken en kan de telling controleren. | De controle verschuift naar de (niet-openbare) software en de code. Je weet niet of de scanner de code correct leest en verwerkt. |
Kortom: Zodra een stem (een streep of kruisje) gekoppeld wordt aan een unieke, leesbare code op hetzelfde biljet, en die code kan gelinkt worden aan de kiezer, dan is het stemgeheim niet meer gegarandeerd.
✅ Huidig gebruik van codes in het verkiezingsproces
Hoewel codes niet op het stembiljet staan om de stem te registreren, worden ze wél ingezet voor efficiëntie in andere delen van het proces:
- QR-code op de Stempas: Je stempas (die je meeneemt naar het stembureau) heeft een QR-code. Deze wordt in sommige gemeenten gescand met de StembureauApp. Dit dient om:
- Snel te controleren of de stempas geldig is.
- De opkomst te registreren (de stempas wordt doorgeknipt).
- Belangrijk: Deze QR-code zit niet op het stembiljet. De stempas wordt ingenomen voordat je het biljet invult en in de bus stopt. De unieke code dient enkel ter registratie dat jij hebt gestemd, niet wat je hebt gestemd.
- Optelsoftware (OSV2020): De handmatig getelde resultaten worden ingevoerd in beveiligde, niet-geconnecteerde software om de totale uitslag te berekenen. Dit verbetert de rekennauwkeurigheid van de optellingen, maar de stemmen zelf blijven handmatig geteld.
De techniek is er dus vooral op gericht om de opkomstregistratie en de uiteindelijke optelling van de handmatige telling te versnellen en te beveiligen, zonder aan het papieren stembiljet zelf te komen.
Zou je meer willen weten over de specifieke argumenten die experts in Nederland hebben tegen digitale stemmachines of scanningssystemen? Contact us.
Veel mensen vinden het bizar dat in een technologisch ontwikkeld land als Nederland de stemmen nog met het rode potlood en met de hand worden geteld.
Het draait echter volledig om vertrouwen en controle in het democratische proces. De simpele, handmatige methode is ontzettend robuust en transparant.
🛡️ De Nederlandse Kiesfilosofie: ‘Geloof, maar verifieer’
De terughoudendheid met automatisering en digitale hulpmiddelen is een direct gevolg van de problemen met de stemmachines in het verleden (begin 21e eeuw), wat leidde tot de huidige strenge principes:
- Openbaarheid: Iedere burger kan bij de telling aanwezig zijn en letterlijk met eigen ogen zien hoe de stemmen worden geteld. Dit creëert het hoogste niveau van vertrouwen.
- Verifieerbaarheid: Elk stembiljet is een fysiek bewijs van de uitgebrachte wil. Als er twijfel is, kan het biljet opnieuw bekeken en geteld worden (wat bij de handmatige telling ook gebeurt als de totalen niet kloppen).
- Scheiding van Proces: De unieke, traceerbare gegevens (op de stempas) zijn volledig gescheiden van de anonieme stem (op het stembiljet). Dit waarborgt het stemgeheim.
| Methode | Voordeel | Nadelen (Volgens Nederlandse Zicht) |
| Handmatige Tellen | Maximaal controleerbaar, transparant, robuust tegen digitale fraude, garandeert stemgeheim. | Langzaam, intensief (menselijke fouten in optellen mogelijk, maar die worden nu digitaal gecontroleerd). |
| Geautomatiseerd Scannen/AI | Snel, efficiënt, nauwkeurig in optellen. | Kwetsbaar voor softwarefouten of kwaadaardige manipulatie (hacken), de controle verschuift naar de techniek (‘black box’), risico op schending stemgeheim bij gebruik van codes. |
Het is dus een bewuste keuze voor maximale betrouwbaarheid boven maximale efficiëntie. In veel landen met een vergelijkbare democratische traditie zie je dezezelfde terughoudendheid ten aanzien van stemautomatisering.
Zou je willen weten welke andere (grote) landen verkiezingen ook nog steeds grotendeels met de hand en op papier tellen, ondanks de moderne techniek? Lees dan door.
De democratie is nooit vanzelfsprekend, of is dat ooit geweest.
Nederland is een relatief klein land, maar het staat zeker niet alleen in de keuze voor een (grotendeels) handmatige telling. Deze aanpak is vaak kenmerkend voor landen die maximale controle en stemgeheim boven snelheid stellen.
Hier zijn enkele voorbeelden van grote westerse democratieën waar de stemprocedure sterk leunt op papieren stembiljetten en/of handmatige controle:
🇪🇺 Europa: Grote Landen met Handmatige Tellingen
| Land | Telsysteem | Belangrijkste Aandachtspunt |
| Duitsland | Handmatig (primair). Stemmen voor de Bondsdag worden handmatig geteld in de stembureaus. Dit is de norm. | Hoogste prioriteit ligt bij transparantie op lokaal niveau. Er zijn wel experimenten geweest, maar de basis blijft papier en handmatige controle. |
| Frankrijk | Handmatig. Er wordt nog steeds met papieren biljetten gewerkt, die handmatig worden geteld. | De nadruk ligt op de fysieke beveiliging van het proces. De telling is openbaar en zichtbaar. |
| Ierland | Handmatig. Gebruikt papieren stembiljetten die handmatig worden geteld volgens een complex voorkeurssysteem. | Net als Nederland: dit garandeert transparantie en de mogelijkheid tot hertelling. |
🌎 Buiten Europa: Systemen met Papieren Basis
| Land | Telsysteem | Belangrijkste Aandachtspunt |
| Verenigde Staten | Gemengd. Dit verschilt per staat en soms zelfs per county. Veel gebieden gebruiken optische scanmachines (die dus wel de stem lezen), maar deze machines moeten de papieren biljetten verwerken. Het papieren biljet is de juridische back-up en wordt gebruikt bij (handmatige) hertellingen. | Het vertrouwen in de technologie is laag na recente controverses. De papieren back-up is cruciaal voor verificatie. |
| Canada | Gemengd/Handmatig. Veel stembureaus tellen stemmen nog steeds handmatig, hoewel sommige steden machines gebruiken voor een snelle eerste telling. Het proces is ontworpen om de papieren biljetten te allen tijde te kunnen controleren. | De nadruk ligt op de traceerbaarheid en controleerbaarheid van elk biljet. |
De kern van de zaak
Het is de juridische status van het papieren stembiljet die het verschil in impact maakt.
In Nederland en Duitsland is het handmatig getelde en gecontroleerde papier de definitieve bron van de uitslag. In delen van de VS is het papier de ‘primaire bewijslast’, zelfs als machines de eerste telling doen. Dit zorgt ervoor dat bij twijfel of een beveiligingsprobleem, de uitslag altijd terug te voeren is op het fysieke biljet, geteld door mensen onder toeziend oog van de burger.
Die ‘bizarre’ handmatige telling is in feite de ultieme beveiliging van het stemgeheim en de democratie. En das maar goed ook natuurlijk, ondanks dat het zeer vreemd blijft dat je anno, nu, nog altijd geen simpel bewijsbon, digitaal of niet meekrijgt dat je er überhaupt bent komen opdagen, voor je eigen stem en recht. Niksnieuws, nJOY.
